Έχετε μανία με τα γραπτά μηνύματα SMS; Ξοδεύετε ατελείωτες ώρες στην οθόνη του κινητού σας παρασυρμένοι σ’ ένα μακρύ διάλογο μέσω τηλεφώνου; Αν, πάλι, ανήκετε στην κατηγορία των ανθρώπων που νιώθουν έντονη την ανάγκη να παίξουν τυχερά παιχνίδια ή να καταναλώσουν, καλύτερα να αναθεωρήσετε. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι ο τζόγος, το ανελέητο σόπινγκ και το πυρετώδες τέξτινγκ, όπως ονομάζεται η αποστολή SMS, προκαλούν σοβαρότατα προβλήματα ανάλογα μ’ εκείνα που βαραίνουν άτομα εξαρτημένα από το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά.
Κυνηγοί χαράς
Υπάρχει μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στην τοξικοεξάρτηση και στην εξάρτηση συμπεριφοράς, όπως αποκαλείται ο εθισμός σε συγκεκριμένες δραστηριότητες. Οι τοξικές ουσίες ενεργοποιούν με τεχνητό τρόπο συναισθήματα όπως η χαρά. Μέσω των εγκεφαλικών νευροδιαβιβαστών τα ίδια συναισθήματα δραστηριοποιούνται και με φυσικό τρόπο: με το φαγητό, το σεξ ή ακόμα και με μια νίκη. Τα ναρκωτικά είναι η τεχνητή οδός για να αισθανθεί κάποιος ευφορία, χωρίς τη φυσική διαμεσολάβηση κάποιου ερεθίσματος. Όταν η ανάγκη να νιώσει κάποιος χαρά αποκτά ζωτική σημασία, τότε γίνεται αυτομάτως επιρρεπής στον εθισμό ουσιών, δραστηριοτήτων ή συμπεριφορών που προσφέρουν έντονη ικανοποίηση. Τις περισσότερες φορές οι συνέπειες, είτε πρόκειται για τοξικοεξάρτηση είτε για εξάρτηση συμπεριφοράς, είναι παρόμοιες. Δεν επιφέρουν τα ίδια τοξικά αποτελέσματα, ωστόσο επηρεάζουν την ομαλή λειτουργία του νευρικού συστήματος. Το πρόβλημα εντείνεται όταν το άτομο κατευθύνει την ενέργεια, την προσοχή και τις σκέψεις του αποκλειστικά σε δραστηριότητες που του δημιουργούν ευχαρίστηση. Το κυνήγι της ευφορίας ονομάζεται από τους ειδικούς “craving”. Μόνο όταν εντοπίζεται μια τέτοια κατάσταση μπορούμε να μιλήσουμε για εξάρτηση συμπεριφοράς, διαταραχή από την οποία δε γλιτώνουν ούτε οι απεξαρτημένοι από τα ναρκωτικά. Αυτοί βιώνουν την ίδια επιθυμία να νιώσουν χαρούμενοι, να “γεμίσουν το κεφάλι τους”, με αποτέλεσμα να ξανακυλούν.
Κόλλημα με τον τζόγο
Ο τζόγος είναι η πιο συνηθισμένη εξάρτηση συμπεριφοράς. “Το παθολογικό παίξιμο είναι το ίδιο καταστροφικό με το αλκοόλ ή την ηρωίνη” τονίζει η κα. Λένα Καστρισίου, ψυχολόγος. Στο εξωτερικό υπάρχουν οργανισμοί ανώνυμων παικτών όμοιοι με τους αντίστοιχους των ανώνυμων αλκοολικών. Ο εθισμένος στα τυχερά παιχνίδια δεν αποδέχεται το πρόβλημά του. Ασχολείται αποκλειστικά με δραστηριότητες όπως το χαρτοπαίγνιο, οι οποίες καθορίζουν τη διάθεσή του. Σταδιακά εμφανίζει συμπτώματα στερητικού συνδρόμου. Σύμφωνα με τον Μαρκ Γκρίφιθς, επικεφαλής ερευνητικού προγράμματος για τον εθισμό από το Nottinghan Trent University, “ορισμένοι από τους εθισμένους στα τυχερά παιχνίδια αποκτούν προβλήματα υγείας, ενώ άλλοι οδηγούνται ακόμα και στην αυτοκτονία”.
Aπληστοι καταναλωτές
“Η θεραπεία για όλες τις γυναικείες ψυχώσεις είναι οι εκπτώσεις” αναφέρει ένα αντρικό ανέκδοτο. Με τη σειρά τους οι ειδικοί τονίζουν ότι η εξάρτηση από τα ψώνια οδηγεί το άτομο σε αλόγιστες δαπάνες και στην κατασπατάληση όλων των οικονομιών του. Δεν έχει τόσο σημασία το τι αγοράζει, ρούχα, CD ή αρώματα, όσο το να έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει τα καταναλωτικά αγαθά που επιθυμεί. Το 90% των ατόμων που υποφέρουν απ’ αυτό το είδος εξάρτησης είναι γυναίκες. Αν δεν είναι σε θέση να αγοράσουν κάτι νιώθουν άγχος, ακύρωση και απογοήτευση, αφού έχουν αναγάγει την επιδρομή στα καταστήματα σε σκοπό της ζωής τους.
Ψηφιακή υποδούλωση
Προκαλεί εξάρτηση το Ιντερνέτ; Οι ερευνητές βρίσκονται ακόμα στο στάδιο της μελέτης. Το εικονικό σύμπαν ενισχύει εξαρτήσεις συμπεριφοράς όπως των τυχερών παιχνιδιών, του σόπινγκ ή του σεξ γιατί δε χρειάζεται να βγει κάποιος από το σπίτι˙ αρκεί μια πιστωτική κάρτα για να απολαύσει έστω και εξ αποστάσεως τη χαρά μιας αγοράς, να γευτεί την ικανοποίηση που προσφέρει μια νίκη ή να επικοινωνήσει με άλλους χωρίς να εκτεθεί, αφού η ανωνυμία του είναι εγγυημένη. Όπως τονίζει ο Γκρίφιθς, “μέχρι στιγμής αυτή η εξάρτηση δεν έχει εξαπλωθεί και είναι ελάχιστοι όσοι οδηγούνται στην καταστροφή εξαιτίας της”.
Ναρκο…σπορ
Από τη δεκαετία του 1980 οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι ακόμα και η φυσική άσκηση δημιουργεί μια μορφή εξάρτησης. “Πολλές κλινικές έρευνες αποκαλύπτουν τα αντικαταθλιπτικά και αγχολυτικά αποτελέσματα των σπορ” επιβεβαιώνει η κα. Καστρισίου. Η αύξηση της οξυγόνωσης και της κυκλοφορίας του αίματος επιδρούν θετικά στο νευρικό σύστημα. Η άθληση ελαττώνει τα επίπεδα του στρες, βοηθά τον ύπνο και ενισχύει την αυτοεκτίμηση. Κάποιες φορές η αυθόρμητη διάθεση για σπορ μετατρέπεται σε εμμονή, η οποία αντιμετωπίζεται σχετικά εύκολα. “Το άτομο που αθλείται καταβάλλει προσπάθεια, γι’ αυτό είναι πιο εύκολο να κόψει τη συνήθεια εφόσον συντρέχει κάποιος ιατρικός ή άλλος λόγος” επισημαίνει η κα. Καστρισίου. Η απεξάρτηση είναι δυσκολότερη ανάλογα με την ευκολία με την οποία μια δραστηριότητα προσφέρει χαρά – για παράδειγμα, το σεξ, στο οποίο είναι εθισμένος ο διάσημος Αμερικανός ηθοποιός Μάικλ Ντάγκλας.
Εργασιομανία
Τέλος, υπάρχει ίσως η πιο παράξενη κατηγορία εξαρτημένων ατόμων που δεν καταναλώνουν τοξικές ουσίες. Πρόκειται για τους εργασιομανείς. Πολλές εταιρείες υιοθετούν τακτικές που παρακινούν έμμεσα τους υπαλλήλους τους να ερωτευτούν τη δουλειά τους. Όποιος δέχεται πολλά “μπράβο” ωθείται στο να δουλέψει περισσότερο, εξηγούν οι ψυχολόγοι. “Το άτομο καταλήγει να αφιερώνει ακόμα και τον ελεύθερο χρόνο του στα εργασιακά του καθήκοντα και νιώθει ενοχές όταν ασχολείται με άλλες δραστηριότητες. Έτσι ανατρέπονται οι ισορροπίες στην προσωπική του ζωή και σύντομα γίνεται αναποτελεσματικός και στη δουλειά του” τονίζει η κα. Καστρισίου.
Η θεραπεία
Κάθε είδους εξάρτηση, είτε πρόκειται για εθισμό στην ηρωίνη είτε για το πάθος για τα τυχερά παιχνίδια, αντιμετωπίζεται με τις ίδιες μεθόδους: την ψυχοθεραπεία ή τη φαρμακευτική αγωγή. Η πρώτη εφαρμόζεται προκειμένου να αναδυθούν τα αίτια που προκαλούν τη διαταραχή, μέχρι ο πάσχων να συνειδητοποιήσει το πρόβλημα και να αλλάξει συμπεριφορά ώστε να απεξαρτηθεί. Η δεύτερη μέθοδος ενισχύει την προσπάθεια του ατόμου να ελέγξει τις παρορμήσεις του στηριζόμενη στη χορήγηση αντικαταθλιπτικών με βάση την ουσία σεροτονίνη, η οποία προκαλεί συναισθήματα ευφορίας.